درگذشته از آب برای انتقال حرارت داخلی موتور به رادیاتور استفاده می‌شد، اما به مرور زمان مصرف‌کنندگان و تعمیرکاران خودرو متوجه شدند که استفاده از آب مشکلاتی را برای بخش‌ها آلومینیومی خودرو به وجود می‌آورد. محدودیت نقطه انجماد و نقطه‌جوش در آب باعث شد که این مایع به‌عنوان خنک‌کننده کاربرد خود را از دست بدهد، از طرفی خوردگی و گرم شدن بیش‌ازحد قطعات آلومینیومی موتور خودرو و ایجاد رسوبات در رادیاتور دلیل دیگری برای جایگزینی ضد یخ با آب شد. این سیالات خنک‌کننده، نه تنها از قطعات فلزی در برابر خوردگی محافظت می‌کنند، بلکه نقطه‌جوش آب را بالابرده و از نقطه انجماد می‌کاهند. درواقع ضد یخ مایع خنک‌کننده‌ای با پایه آب است که در سیستم خنک‌کننده خودرو جریان دارد.
در ضدیخ‌های امروزی از یک ماده شیمیایی بنام گلیكول به‌عنوان سیال پایه استفاده می‌شود ؛ این مایع و با افزایش گرمایی آب از یخ‌زدگی در سرما و از جوش آمدن مایع سیستم خنک‌کننده در گرما جلوگیری می‌کند ؛ این سیالات معمولا ظرفیت انتقال حرارت آب را افزایش می‌دهند و مانع از تشکیل رسوبات ناشی از املاح موجود در آب داخل موتور و رادیاتور می‌شوند. امروزه در اروپا برای تولید ضدیخ از ترکیباتی که حاوی اكسیدهای غیرآبی هستند، استفاده می‌شود. این نوع ساختار که از آن با نام تكنولوژی پیوندی (هیبریدی) یاد می‌شود از نوعی تكنولوژی ترکیبی در ساختار آن استفاده‌شده است. انواع ضدیخ‌ها را در بازار ایران می‌توانید با رنگ‌های متفاوتی مانند قرمز ، نارنجی ، سبز و … بیابید.
قبل از پاسخ به این سؤال ، ابتدا باید بدانیم که سیستم خنک‌کننده موتور خودرو چیست و ضدیخ چه نقشی در آن دارد.
موتور اتومبیل با سوزاندن سوخت ( بنزین یا گازوییل ) انرژی زیادی تولید می‌کند. بخشی از این انرژی ( حدود یک سوم ) صرف حرکت‌کردن خودرو می‌شود. دوسوم باقیمانده این انرژی تولیدشده به گرما تبدیل خواهد شد.
نیمی از این گرما از طریق اگزوز خارج می‌شود ، اما نیمی دیگر در محفظه موتور باقی می‌ماند.
موتور خودرو باید به روشی خنک شود و این گرما را دفع کند. در غیر این صورت دمای موتور مدام افزایش می‌یابد تا جایی که اجزای فلزی داخل آن شروع به ذوب‌شدن می‌کنند و پس از مدتی کل موتور را تحت‌‌الشعاع قرار می‌دهند. برای جلوگیری از این مشکل به مایع خنک‌کننده نیاز است. مایع خنک‌کننده موتور مایعی بر پایه آب است که گرمای موتور را جذب می‌کند.
البته خود مایع خنک‌کننده هم به‌دلیل گرمای موجود در محفظه موتور داغ می‌شود. به‌همین‌دلیل سازوکاری در سیستم خنک‌کننده تعبیه شده است که این مایع را برای خنک‌شدن به رادیاتوری که در قسمت جلوی ماشین قرار دارد منتقل می‌کند. با حرکت اتومبیل به جلو ، هوا در شیارهای رادیاتور که حاوی این مایع خنک‌کننده داغ است جریان می‌یابد و باعث خنک‌شدن آن می‌شود.
خیلی‌ها مایع خنک‌کننده را با ضدیخ اشتباه می‌گیرند و هر دو را یکی می‌دانند. درحالی‌که ضدیخ همان مایع خنک‌کننده نیست، بلکه یکی از دو جزء اصلی تشکیل‌دهنده آن است. در واقع مایع خنک‌کننده از مخلوط ضدیخ و آب مقطر تشکیل شده است.
خود ضدیخ ترکیبی از آب مقطر و نوعی الکل است. معمولا رایج‌ترین آنها اتیلن گلیکول است، زیرا هم ارزان‌تر است و هم به هر نسبتی با آب مخلوط می‌شود. بااین‌حال به‌تازگی ماده جدیدتری به نام پروپیلن گلیکول به بازار عرضه شده است که گران‌تر است ولی خطر کمتری دارد.
مواد شیمیایی موجود در ضدیخ مزایای زیادی برای سیستم خنک‌کننده موتور خودرو دارند. یکی از این مزایا که مهم‌ترین کاربرد ضدیخ است ، این است که اجازه نمی‌دهد مایع خنک‌کننده درون محفظه موتور در هوای زمستانی یخ بزند. اگر می‌خواهید بدانید که ضدیخ در چه دمایی یخ می‌زند ، این‌طور فکر کنید که آب در صفر سانتی‌گراد یا در ۳۲ درجه فارنهایت منجمد می‌شود . بنابراین مخلوطی از ۵۰٪ آب و ۵۰٪ ضدیخ در حدود ۳۷- سانتی‌گراد یا ۳۵- درجه فارنهایت یخ می‌زند.
کاربرد دیگر ضدیخ این است که نقطه جوش آب را بالا می‌برد. همان‌طور که می‌دانید آب در ۱۰۰ سانتی‌گراد یا ۲۱۲ درجه فارنهایت به جوش می‌آید. هر چه این درجه بالاتر باشد، به‌نفع موتور خواهد بود ، چرا که آب جوش به موتور آسیب می‌رساند. مخلوط ۵۰/۵۰ ضدیخ و آب، باعث می‌شود نقطه جوش آب به جایی بین ۲۴۰ و ۲۷۰ سانتی‌گراد ( ۴۶۴ و ۵۱۸ درجه فارنهایت ) برسد. البته تعیین دقیق نقطه جوش به فشار مخلوط آب و ضدیخ در محفظه موتور هم بستگی دارد.
آیا می‌توان از ضد یخ خالص ۱۰۰٪ استفاده کرد؟
خیلی‌ها می‌پرسند آیا می‌توان از ضدیخ ۱۰۰٪ (خالص و بدون آب) استفاده کرد یا نه. در واقع باید گفت نه. آب مانند کاتالیزگری عمل می‌کند که باعث می‌شود ضدیخ به‌درستی کار کند. ضدیخِ ۱۰۰٪ ، نقطه انجماد بسیار بالاتری در حدود ۲۰- سانتی‌گراد یا ۵- درجه فارنهایت دارد که بالاتر از مخلوط ۵۰/۵۰ ضدیخ و آب است.
امروزه تقریبا همه موتورهای درون‌سوز با آب‌خنک می‌شوند ؛ به طور کلی ضدیخ انتخابی شما از هر برندی که باشد باید قبل از استفاده با آب رقیق شده و سسپس به سیستم خنک‌کننده موتور اضافه شود. میزان استفاده از ضدیخ به‌صورت نصف به نصف است یعنی اگر آب مصرفی رادیاتور خودرو شما ۱۰ لیتر باشد باید به مقدار مساوی از آب و ضدیخ استفاده کنید ( ۵ لیتر آب و ۵ لیتر ضد یخ ). ضدیخ‌ها را می‌توان در دو گروه اصلی تقسیم‌بندی کرد :
این نوع ضدیخ‌ها پرکاربرد ترین و پرفروش‌ترین نوع ضدیخ در بازار هستند. کارکرد این نوع ضدیخ در موتور حدود یک سال است.
دسته دوم که با عنوان ضدیخ با پایه مواد آلی در بازار عرضه می‌شوند، به دلیل مواد افزودنی بکار گرفته‌شده در ترکیبات آن عمر بیشتری نسبت به ضدیخ‌های پایه معدنی دارند، طول عمر مفید ضدیخ نوع دوم حدودا سه سال است.
بهترین زمان برای تعویض ضدیخ به‌صورت سالانه است ، زیرا اکثر ضدیخ‌های موجود در بازار از نوع پایه معدنی هستند و حداکثر تا یک سال عمر مفید دارند. عدم تعویض به‌موقع ضدیخ باعث از دست رفتن خاصیت مقاومت مایع ضدیخ در برابر سرما و گرما شده و همین امر منجر به کاهش طول عمر موتور و سیستم خنک‌کننده خودرو شما می‌شود.
با گذشت زمان، مایع خنک‌کننده موتور خاصیت اولیه خود را از دست داده و تا حدودی اسیدی می‌شود. این امر باعث می‌شود که این مایع بار الکتریکی پیدا کند. حتی جریان ۰.۲۰ ولت کافی است تا اجزای فلزی داخل موتور خوردگی پیدا کنند . مخصوصا آلومینیوم در برابر خوردگی ناشی از الکترولیز بسیار حساس است.
معمولا وقتی الکترولیز ضدیخ یا مایع خنک‌کننده رخ می‌دهد، یعنی دیگر دیر شده است و موتور مایع را نشت می‌دهد. این در حالی است که با تعویض به‌موقع ضدیخ می‌توان از الکترولیز مایع خنک‌کننده جلوگیری کرد.
در اصل چهار نوع ضدیخ داریم :
ضدیخ سبز
سال‌های متمادی فقط یک نوع ضد یخ در بازار وجود داشت و آن همین رنگ سبز آن بود. با پیشرفت فناوری انواع مختلف دیگری از ضد یخ وارد بازار شدند.
ضدیخ OAT
این کلمه مخفف Organic Acid Technology است. این ضد یخ ماندگاری طولانی دارد و برخلاف برخلاف نوع سبز که حدود ۲ تا ۳ سال دوام دارد، این ضد یخ حدود ۵ سال ماندگار است.
ضدیخ ترکیبی یا هیبریدی
این ضد یخ اساسا ترکیبی از ضد یخ سنتی و ضد یخ OAT است. این محصول که HOAT نامیده می‌شود، معمولا با مایع خنک‌کننده‌ای که درون موتور شما هست هم سازگار است و می‌توانید بدون توجه به نوع مایع قبلی، این ضد یخ را بعد از رقیق‌کردن با آب به آن اضافه کنید. این در حالی است که ضد یخ OAT را در صورتی که قبلا از خنک‌کننده معمولی استفاده کرده باشید، نمی‌توانید به آن اضافه کنید؛ زیرا این دو با هم سازگار نیستند.
از کدام ضدیخ باید استفاده کنیم ؟
تولیدکنندگان ضد یخ از رنگ‌های متفاوتی برای ضد یخ استفاده می‌کنند که بتوان آنها را از هم تشخیص داد. بااین‌حال متأسفانه این رنگ‌ها از استاندارد خاصی پیروی نمی‌کنند. بنابراین دو تولیدکننده مختلف ممکن است برای یک نوع ضد یخ یکسان از دو رنگ متفاوت استفاده کنند که این امر، کار را برای مصرف‌کننده واقعا سخت می‌کند.
بهترین ضدیخ را چگونه انتخاب کنیم ؟
هنگام خرید ضد یخ، رنگ را ملاک قرار ندهید. برای اینکه بدانید کدام ضد یخ برای ماشین شما بهتر است به موارد زیر توجه کنید:
· اطلاعات ضد یخ مناسب برای ماشین شما در دفترچه راهنمای مالک درج شده است؛
· اگر دفترچه راهنما ندارید (مخصوصا در ماشین‌های کارکرده) از نمایندگی مخصوص خودروی خودتان مشاوره بگیرید؛
· فروشگاه‌های لوازم یدکی خودرو هم می‌توانند راهنمایی‌های لازم را درباره ضد یخ به شما ارائه دهند.
همان‌طور که گفتیم بهترین کار این است که آب و ضدیخ را به نسبت مساوی یعنی ۵۰/۵۰ با هم مخلوط کنید. البته گاهی ضدیخ به‌صورت مخلوط‌شده و آماده موجود است که به آن مایع خنک‌کننده می‌گویند. همیشه حواستان باشد که آیا دارید مایع خنک‌کننده می‌خرید یا ضدیخ. وسوسه نشوید که درصد بالاتری از ضدیخ یا همان ضدیخ ۱۰۰٪ را در موتور بریزید؛ این کار به موتور ماشین آسیب می‌رساند.
چه زمانی باید ضدیخ را عوض کرد؟
معمولا در دفترچه راهنمای مالک خود کارخانه تعیین کرده است که چه زمانی بهتر است ضدیخ را تعویض کنید. بااین‌حال شرایط مختلفی وجود دارند که ممکن است این زمان تغییر یابد . بهترین کار این است که بعد از هر ۸۰ هزار کیلومتر ، ضدیخ را بررسی کنید و میزان اسیدیته آن را بسنجید. یکی از روش‌های خوب استفاده از نوار تشخیص است. بااین‌حال بهتر است علائم کمبود ضدیخ را هم بشناسید.
برخی از نشانه‌های مهم کمبود ضدیخ عبارت‌اند از :
۱. رایج‌ترین نشانه کمبود ضدیخ در خودرو، بوی شیرین منحصربه‌فردی است که در کابین ماشین می‌پیچد. اگر متوجه چنین بویی شدید، قسمت زیر پای سمت مسافر را بررسی کنید. وجود هرگونه مایع یا رطوبت در آنجا احتمالا نشانه نشت ضدیخ است.
۲. یکی دیگر از نشانه‌های رایج کمبود ضدیخ، مشاهده لایه‌ای چرب در قسمت داخلی شیشه‌های ماشین است. این لایه اغلب با کثیفی شیشه‌ها اشتباه گرفته می‌شود. تفاوت آن این است که اگر مشکل از ضدیخ باشد، بعد از تمیزکردن بلافاصله دوباره خودش را نشان می‌دهد.
۳. نشانه دیگر، ضعیف‌بودن گرمای بخاری است. اگر سطح ضدیخ کم باشد، معمولا باعث می‌شود سیستم گرمایی به‌خوبی کار نکند. این امر مخصوصا در ماه‌های سرد زمستان بیشتر خودش را نشان می‌دهد. البته اگر ترموستات هم مشکل داشته باشد با چنین نشانه‌ای روبه‌رو هستیم. در چنین شرایطی ابتدا مطمئن شوید که سطح ضدیخ پایین نیست یا نشتی ندارد، بعد سراغ ترموستات بروید.
۴. چراغ هشدار در داشبورد هم می‌تواند به شما بگوید که ضدیخ کم یا خراب شده است. برخی خودروها این قابلیت را دارند که اگر ضدیخ کم باشد روی داشبورد به شما اطلاع دهند. البته همه اتومبیل‌ها این ویژگی را ندارند.
۵. از کار افتادن اتوماتیک موتور خودرو هم نشانه‌ای مهم است. در بیشتر خودروهای جدید قابلیتی وجود دارد که در صورت داغ‌شدن موتور به‌دلیل کمبود ضدیخ، به‌طور اتوماتیک موتور را خاموش می‌کند. این ویژگی کمک می‌کند موتور به‌دلیل گرمای زیاد آسیب نبیند. البته بعد از اینکه موتور خنک شد می‌توانید دوباره ماشین را برانید، اما بهتر است هر چه سریع‌تر به‌فکر ضدیخ باشید.
۶. وقتی سطح ضدیخ کاهش می‌یابد، اتومبیل خیلی سریع‌تر از حد معمول سوخت مصرف می‌کند. درحالی‌که در دمای مناسب سوخت به‌شکل مؤثر می‌سوزد.
- از ضدیخ به‌تنهایی در رادیاتور خودرو استفاده نکنید ، زیرا مایع ضدیخ به‌تنهایی قابلیت چندانی برای محافظت در برابر انجماد یا پخش کردن گرما در سیستم خنک‌کننده ندارد مناسب‌ترین روش استفاده از ضدیخ ترکیب این مایع با آب است (در نظر داشته باشید مناسب‌ترین آب برای ترکیب با ضدیخ، آب‌هایی با سختی پایین هستند که اصطلاحا آب رادیاتور نامیده می‌شوند)
- رنگ ضدیخ هیچ ارتباطی به کیفیت آن نداشته و از روی رنگ این مایع نمی‌توان هیچ قضاوتی نسبت به کیفیت آن داشت.
- ضدیخ‌های مختلف را باهم مخلوط نکنید.
- ضدیخ باید فاقد قابلیت اشتعال و بوی نامطبوع باشد.
- توجه داشته باشید ضدیخ هیچ‌گاه کف تولید نمی‌کند ، چنانچه در رادیاتور خودرو کف مشاهده کردید، ابتدا رادیاتور را تخلیه کرده و پس از آن کلیه قطعات و لوله‌های رابط را چک کنید.
- بهتر است پیش از رقیق کردن ضدیخ حتما به دستورالعمل شرکت سازنده توجه کنید.
برگرفته از سایت https://karnameh.com/
دیدگاه خود را بنویسید