فردی را تصور کنید که در یک حالت نامتعادل در حال راه رفتن روی یک لبه باریک است. این شخص یا باید به جایی تکیه دهد و یا با متمایل شدن به چپ و راست، باید به نوعی تعادل خود را حفظ کند. یک خودرو نیز همان‌طور که از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است، از تکیه‌گاه‌های گوناگونی نیز بایستی برخوردار باشد. اتومبیل در واقع یک پازل از بخش‌های مختلف ثابت و متحرک است و هر کدام از این بخش‌ها، روی دیگری سوار است. به همین خاطر باید تکیه‌گاه‌هایی در خودرو وجود داشته باشد که هم وزن آنها را تحمل کند و هم لرزش آنها را بگیرد. دسته موتور مهمترین و شناخته‌شده‌ترین تکیه‌گاه درون یک خودرو است. دسته موتورها در بالا و پایین و یا دو طرف یک موتور قرار می‌گیرند و چون پیشرانه را به شاسی ارتباط می‌دهند، از لرزش و تکان خوردن آن نیز جلوگیری می‌کنند. اما ببینیم این دسته موتورها چه انواعی دارند و از چه قسمت‌هایی تشکیل می‌شوند.
دسته موتور یا همان Engine Anchor Mount وظیفه تحمل وزن موتور را دارد. البته این اتصال به معنی یک اتصال ساده و بدون خاصیت نیست و در کنار این ارتباط باید اهداف و انتظاراتی که مد نظر قرار دارد، تامین شود.
خودرو برای تحمل وزن جعبه دنده نیز دارای اتصالاتی است که به آن دسته گیربکس یا به قول برخی مکانیک‌ها دسته موتور گیربکس نیز گفته می‌شود و این دسته‌ها در خودروهایی که جعبه دنده در پشت موتور و زیر دالان گاردان قرار دارد، به‌راحتی قابل دیدن هستند و کارکرد مهمی نیز دارند. موتور در هنگام تولید نیرو، گاز خوردن‌های ناگهانی، عبور از دست‌انداز، به واسطه لرزش‌های ذاتی خود پیشرانه، تقه‌های ناشی از رها شدن کلاچ یا درگیری و خلاص شدن تایر‌ها و ... به خاطر حالت گردشی که دارد و از طرفی چون به بقیه قسمت‌ها وصل شده است، علاقه زیادی به تکان‌های جانبی پیدا می‌کند تا این انرژی را دفع کند.
در اینگونه مواقع پیشرانه نباید بیشتر از حد مشخصی بازی کند و به همین خاطر باید به جایی محکم شود. تنها جایی که می‌تواند این گشتاور‌های پیچشی را تحمل کند، شاسی است.
اما اگر موتور یا جعبه دنده به طور کاملا ثابت مثلا با استفاده از پیچ و مهره و یا جوش به شاسی متصل شود، تکان‌هایی که از این دو قسمت به شاسی وارد می‌شود باعث خرابی و پیچش شاسی و خود موتور و جعبه دنده می‌شود. پس باید یک انعطاف‌پذیری بین محل اتصال موتور و گیربکس با شاسی باشد که در این زمان وجود دسته موتور کاملا حس می‌شود.
هدف از قرار دادن دسته موتور برروی خودرو ها تحمل وزن خودرو و تمام وزن موتور و متعلقات آن مانند گیربکس است. البته وظیفه رفع ارتعاشات ناشی از عملکرد موتور نیز بر عهده دسته موتور است. همچنین به هنگام عبور خودرو از جاده ها و مسیر های ناهموار خودرو دچار ارتعاش و لغزش هایی می شود و بخشی از این حرکات نیز به وسیله دسته موتور تعدیل می شود. به طور کلی در مورد این قطعه که به آن دسته موتور یا Engine Mount می‌گویند وظیفه حفظ تعادل در نیروهای وارده به قطعات مختلف اطراف خود را دارد که به عملکرد بهتر ماشین کمک می‌کند.
انواع دسته موتور
دسته موتور در خودرو ها همانند خود خودرو دارای مدل های مختلف و جنس های متفاوتی است. برای هر خودرو دسته موتوری متفاوت تولید می شود که عمدتا از جنس لاستیک اند تا در رفع ارتعاشات بهتر عمل کند. البته در بعضی از خودروهای خاص نیز بنا به تصمیم خودروساز از دسته موتورهای هیدرولیکی یا بادی استفاده می‌شود که کاربردهای خاص خود را دارند. چنین دسته موتور هایی در خودرو با موتورهای توربوشارژ و موتورهای سوپر شارژ الکتریکی کاربرد دارد.
دسته موتور های لاستیکی دارای دو صفحه فلزی هستند که یکی از آنها به گیربکس متصل می شود و دیگری به شاسی خودرو وصل می گردد. در میان این دو صفحه نیز موادی از جنس یک نوع پلاستیک بسیار قوی با عمر بالا استفاده می‌شود که عملا تضمین کننده اتصال این دو بوده و در اکثر مواقع بهترین کارایی را برای خودروساز و مصرف کننده دارد.
لاستیک های به کاربرده شده دارای خاصیت ارتجاعی بالایی هستند تا در تعدیل ضربات ایجاد شده در خودرو به بهترین نحو ممکن عمل کند و فشار وارد شده نیز به درستی مدیریت شود. در نمونه های بادی و یا هیدرولیکی نیز همین عملکرد صورت می گیرد و در حقیقت به جای بخش لاستیکی جایگزین می شوند.
اگر به فکر سلامت خودروی خود هستید بهتر است که هر چند سال یکبار به تعویض آن بپردازید و یا آن را بصورت مرتبط بررسی کنید تا متحمل هزینه هایی سنگین تر در تعمیر خودرو خود نشوید. چرا که جنس لاستیک میانی به گونه‌ایست که پس از مدتی حالت ارتجاعی خود را از دست داده و فعالیت قبل خود را نشان نمی‌دهد!
دسته موتورها انواع گوناگونی دارند اما روی خودروهای معمولی دو نوع بیشتر از بقیه نصب می‌شوند و استفاده از آنها بسیار گسترده است. دسته موتورهای لاستیکی و دسته موتورهای هیدرولیکی که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. دسته موتورهای لاستیکی ارزان‌تر هستند، ساختار ساده‌ای دارند، ابعاد مختلفی داشته و بدون نیاز به نگهداری هستند. این دسته موتورها یک قطعه لاستیکی ساده‌اند که همین قابلیت ارتعاش و ضربه‌گیری آنها موجب جذب ضربات و تکان‌های موتور و گیربکس می‌شود. اما دسته موتورهای هیدرولیکی از مجموع قابلیت‌های فنر و لاستیک و یک سیال هیدرولیک روغنی برای دفع و جذب ضربه بهره می‌برد که منظور از هیدرولیکی بودن آن به لایه‌های فنر و وجود روغن در بین آنها مربوط می‌شود. در این دسته موتورها، دو لایه فنر که در هم قلاب هستند، کار اصلی جذب نیروهای وارده را انجام می‌دهند.
دسته موتورها بر اساس محل قرارگیری و نوع طراحی موتور متفاوتند. برای مثال در خودروهایی که محور محرک آنها در جلو است و موتور به صرت عرضی قرار گرفته است، معمولا سه دسته موتور شامل دو عدد در پایین و یکی در بالا وجود دارد و در موتور‌هایی که به صورت طولی در راستای اتاق و شاسی نصب می‌شوند، دسته موتورها در دو طرف موتور قرار می‌گیرند. اما در خودروهایی که دارای پیشرانه عرضی هستند، معمولا دسته موتور بالا از نوع هیدرولیکی است که خرابی آن نیز می‌تواند در کنار هزینه بالا‌تر، خطرناک نیز باشد. برای مثال، در خودرویی مثل محصولات پژو و سیتروئن، خرابی این دسته موتور حتی در بد‌ترین حالت می‌تواند باعث کج‌شدن موتور و در نتیجه برخورد تسمه تایم با قاب خودش و پارگی تسمه تایم و هزینه‌های سنگین بعد از آن باشد. اما دسته موتور پایینی که از نوع لاستیکی است، جدا از تحمل تکان‌های موتور و گشتاور‌های پیچشی آن، به خاطر اینکه در پایین قرار دارد، بیشتر مسئول تحمل وزن پیشرانه است و خرابی آن نیز مشکلات خاصی را ایجاد نمی‌کند.
دسته موتور بعدی در واقع برای تحمل وزن و ثابت نگهداشتن جعبه دنده است. این در حالی است که در خودروهایی که محور محرک عقب دارند و گیربکس در فضای زیر اتاق بین دو صندلی جلو قرار می‌گیرد، دسته گیربکس روی رام شاسی بسته می‌شود و یا مستقیما مثل دسته موتورها، روی شاسی است.
علل خرابی دسته موتور و دسته گیربکس چیست؟
همان‌طور که گفته شد، دسته موتورها برای تحمل تکان‌ها و ضربات ناشی از وزن و کارکرد موتور طراحی و ساخته می‌شوند. حال اگر این تکان‌ها بیش از حد معینی باشد و یا فشار‌های وارده به آنها زیاد شود، مثل هر قطعه لاستیکی دیگری ممکن است تا دچار خستگی شده و در برابر تنش‌های وارده، توان تحمل را از دست بدهند و دچار پارگی شوند.
اما باید بدانیم که خرابی این قطعات نیز بسته به اینکه اتومبیل از چه کلاس خودرویی است و چه ویژگی‌های حرکتی دارد، متفاوت خواهد بود.برای مثال در یک خودرو سواری، خرابی این قطعات می‌تواند ناشی از تیک‌آف‌های شدید باشد، اما در یک خودرو شاسی بلند آفرودی، خرابی دسته موتورها می‌تواند ناشی از بازی کردن زیاد و پیچش‌های شدید شاسی در عبور از پستی و بلندی‌ها باشد.
اما به طور کلی کار‌هایی مثل گذر از ناهمواری‌هایی که موجب پیچیدن شاسی می‌شود، تیک‌آف‌ها و شتابگیریهای ناگهانی که لگد موتور را در پی دارند و به دنبال آن معکوس کشیدن‌های شدید که باز هم در آن پیشرانه دارای بازی و تکان‌های شدید می‌شود، عبور از دست‌انداز‌های بزرگ با سرعت بالا که باعث تکان خوردن موتور خواهد شد، لرزش‌های پیشرانه ناشی از تنظیم نبودن آن، مشکل در شاسی خودرو که باعث شود تا دسته موتور و دسته گیربکس به خوبی در محل خود قرار نگیرند، جنس نامرغوب دسته‌ها، مشکل در سیستم کلاچ که باعث ایجاد لرزش در موتور و اتاق خودرو شود، لرزش اتاق ناشی از خرابی مجموعه جلوبندی یا سیستم تعلیق که باعث وارد‌شدن ضربه‌های مسیر راه به شاسی اتومبیل شود و... از جمله مهمترین موارد خرابی دسته موتور و دسته گیربکس است.
ضمن اینکه در خودروهای محور محرک عقب، خرابی قطعاتی مثل گاردان و چهارشاخ آن، به خاطر ایجاد لرزش در گیربکس و موتور نیز می‌تواند منجر به خرابی این پایه نگه‌دارنده شود.
مهمترین عاملی که منجر به خرابی این قطعه می شود، وارد شدن فشار بیش از حد به آن است. این فشار مضاعف، می تواند ناشی از دست اندازهای غیراستاندارد و تیک آف یا هر شرایط غیرمعمول دیگری باشد. به طور کلی هر نوع حرکتی که منجر به لگد اندازی موتور شود، آسیب دیدن دسته موتور را در پی خواهد داشت.
عامل دوم، نامرغوب بودن جنس آن است.
عامل سوم خرابی ، تنظیم نبودن این قطعه و عدم قرارگیری صحیح در جای خود، بعد از انجام تعمیرات است.
توجه داشته باشید که تنظیم نبودن سیستم کلاچ، ایراد داشتن شاسی و بروز مشکل در هر قسمت دیگری می تواند روی کارکرد دسته موتور تأثیر مستقیم بگذارد، برای مثال اگر سیستم تعلیق و جلوبندی شما ایراد داشته باشد، ضربه های وارده از جاده، به طور مستقیم به شاسی و سپس به این قطعه منتقل خواهد شد.
از آنجا که پیشرانه و جعبه دنده کاملا به هم متصل هستند، خرابی دسته‌های نگه‌دارنده‌های آنها می‌تواند بر کارکرد هر دو قسمت اثر منفی بگذارد. خرابی دسته موتورها جدا از اثراتی که در حین کارکرد پیشرانه دارند، با چشم نیز قابل تشخیص هستند. دسته موتورهای لاستیکی اگر پاره شوند، به راحتی می‌توان خط برش را در قسمت لاستیکی آنها دید و از طرفی در خودروهای دیفرانسیل عقب نیز می‌توان با کمی بازی دادن به گیربکس و موتور، خرابی دسته موتور و دسته گیربکس را آزمایش کرد. دسته موتورهای لاستیکی با پاره شدن از قسمت محل پیچ شدن خود، جدا می‌شوند و دسته موتورهای هیدرولیکی نیز در صورت معیوب شدن، دچار نشتی روغن خواهند شد و چون معمولا در بالای موتور قرار دارند، به راحتی قابل معاینه کردن هستند. اما آشکار‌ترین و واضح‌ترین عیبی که در صورت پارگی دسته موتور یا دسته گیربکس در خودرو بروز می‌کند، لرزش‌های حین کار است که به کل اتاق منتقل می‌شود.
خراب شدن این قطعه ، یکی از معدود ایرادها در سیستم خودرو است که اثرات ناشی از آن به صورت فیزیکی و قابل لمس بروز می کند. لرزش های غیرمعمول خودرو که سرنشینان هم متوجه آن می شوند، مهمترین نشانه خرابی این قطعه است. در این مواقع، هر قسمتی که به موتور نزدیک تر است، بیشتر تکان می خورد. دسته دنده و پدال های زیر پای راننده، از قسمت هایی هستند که هنگام خرابی دسته موتور، به طور غیرطبیعی لرزش دارند. این نکته را به یاد داشته باشید که خرابی یکی از آن ها، سریعاً روی عملکرد دیگر دسته موتورها هم اثر می گذارد، پس در هر یک از آنها مشکلی مشاهده شد، فوراً برای تعویض اقدام کنید.لرزش‌ها خصوصا در نواحی نزدیک به دور موتور بیشترین گشتاور، نمود بارز‌تری دارد. در این حالت با نگاه کردن به دسته دنده می‌توان لرزش آن را مشاهده کرد. ضمن اینکه با رها کردن کلاچ، به خاطر اینکه لگد موتور به خوبی گرفته نمی‌شود به کل مجموعه ضربه و تکان وارد خواهد شد. همچنین اگر خرابی ناشی از دسته گیربکس باشد، لرزش کلاچ زیر پا کاملا مشهود خواهد بود. اما باید مراقب باشیم تا در خودروهای دارای گاردان، این لرزش‌ها ناشی از تاب برداشتن گاردان و یا خرابی چهار‌شاخ‌ها نباشد، هر چند که هزینه و تعمیر دسته‌های نگه‌دارنده به‌مراتب کمتر از هزینه تعمیر و تعویض گاردان و قطعات مربوط به آن است.
خراب شدن دسته موتورهای نوع اول یا همان مکانیکی، معمولاً به علت پاره شدن قسمت لاستیکی در محل پیچ شدنشان است. تعمیرکاران به راحتی و با یک نگاه، متوجه آسیب دیدن این قطعه و پارگی آن می شوند. در نوع هیدرولیکی، نشت روغن نشان دهنده ی خراب شدنشان است.
شنیدن صدا از موتور خودرو به ویژه هنگام عبور از راه های پر فراز و نشیب از دیگر علائم خرابی دسته موتور است.
بعضی از تعمیرکاران، با نگاه کردن به موتور ماشین متوجه خرابی دسته موتورها می شوند. آنها به اصطلاح می گویند، موتور پایین کشیده! منظور آنها این است که ارتفاع موتور از سطح زمین کم شده و از بالا که نگاه می کنید، پایین تر از قبل دیده می شود.از نشانه های دیگر پارگی دسته موتور پایین رفتن ارتفاع پیشرانه خودرو است و کاملا قابل رویت است. برای اطلاع از این موضوع می توانید هر چند وقت یکبار وضعیت زیر کاپوت و موتور خودرو را بررسی کنید تا با مشکلات بعدی مواجه نشوید. اگر چنین مشکلی بوجود آمده باشد متوجه پایین رفتن موتور خواهید شد و این موضوع باعث می شود پولوس ها فشار بیشتری را تحمل کنند و هزینه های تعمیر افزایش پیدا کند.
از نشانه‌های خرابی دسته موتور بالا تکانه‌های شدیدی است که در خودرو مشاهده می‌شود و با رانندگی نادرست به طور مثال شتاب گیری لحظه‌ای منجر به خرابی چهارشاخ پولوس‌ها شده و در این گرانی قطعات و اجرت تعمیر هزینه گزافی روی دستان شما خواهد گذاشت.
علائم پارگی دسته موتور وابسته به این که کدام دسته موتور در کدام نقطه از مجموعه انتقال نیرو پاره شده باشد می‌تواند تفاوت کند. در خودروهای پیشرانه جلو و متحرک عقب (مانند خودروهای اسپرت کوپه، شاسی بلند‌های واقعی و ...) معمولا از ۳ دسته موتور بزرگ استفاده می‌شود که دو تای آن زیر موتور و آخری زیر گیربکس نصب می‌شود.
اما در خودروهای موتور جلو و متحرک جلو (همانند پراید، ۲۰۶ و بیشتر خودروهای اقصادی روز دنیا) معمولا ۳ تا ۵ دسته موتور به کار می‌رود که تنها یک دسته موتور از بالا به پوسته موتور متصل شده (در خودروهای پیشرانه جلو و متحرک جلویی که پیشرانه آنها عرضی نصب شده است) و وظیفه دفع گشتاور تولیدی پیشرانه را بر عهده دارد و الباقی دسته موتورها وظیفه نگهداشتن وزن سنگین و فشرده مجموعه موتور و گیربکس را بر عهده دارند.
در خودروهایی که از نوع دیفرانسیل جلو هستند و بخش متحرک در قسمت عقبی است؛ دسته موتورها برروی خود موتور و یکی هم در زیر گیربکس نصب می شود. اما در خودروهای پیشرانه و متحرک جلو مانند اغلب خودروهای موجود در ایران مانند پراید تا پژو و دیگر محصولات، معمولا از 3 تا 5 دسته موتور استفاده می‌شود که یکی از آنها از بالا به پوسته موتور متصل می‌گردد!
به یاد داشته باشد که بروز صدای تلق تلق بخصوص به هنگام عبور از ناهمواری‌ها یکی از رایج‌ترین علائم خرابی دسته موتور در هر نوع خودرو است. اما در خودروهای موتور جلو و متحرک عقب پارگی یکی از دسته موتورهای زیر پیشرانه می‌تواند با لرزش و حرکت بیش از حد پیشرانه بخصوص به هنگام گاز دادن همراه باشد.
پارگی دسته موتور زیر گیربکس در این خودرو‌ها منجر به بد جا رفتن دنده‌ها و گیرکردن دنده‌ها درون یکدیگر (ایراد مشترک با خودروهای اتوماتیک)، برهم خوردن تنظیم پدال کلاچ در نمونه‌های سیمی یا اهرمی و تکان خوردن بیش از حد شیفتر دنده می‌شود.
در خودروهای موتور جلو و متحرک جلو این موضوع کمی حساس‌تر است چرا که وزن مجموعه انتقال نیرو انسجام و فشردگی بیشتری دارد و خرابی یک دسته موتور در صورت عدم رسیدگی می‌تواند به سرعت به بقیه دسته موتورها نیز سرایت کند.
در این خودرو‌ها خرابی دسته موتور بالا موجب چرخش گشتاوری بیش از حد موتور و تشدید تکانه‌های شدید به هنگام نیم کلاچ و یا تعویض دنده در نمونه‌های اتوماتیک بین دنده‌های جلو و عقب شود که در صورت عدم رسیدگی در دراز مدت و تحت فشار زیاد عبور پر سرعت از دست انداز‌ها و یا شتابگیریهای ناگهانی می‌تواند به سرعت موجب خرابی چهارشاخ پولوس‌ها شود و هزینه بیشتری را به جیب مالک تحمیل کند.
پارگی دسته موتورهای پایین به وضوع افت ارتفاع پیشرانه و پاین‌تر رفتن آن را به همراه خواهد داشت. این اتفاق می‌تواند فشار مضاعف بر چهار شاخ پولوس‌های خودرو آورده و به دلیل چرخش احتمالی پیشرانه در جای خود جا رفتن یا بیرون آمدن گیربکس از دنده را دشوار و یا غیر ممکن کند.
ساده‌ترین راه پیشگیری از بروز پارگی دسته موتورها بررسی گاه به گاه، اما منظم آنها حداقل در هر بار تعویض روغن موتور است. دسته موتورها عمر بالایی دارند و به سادگی خراب نمی‌شوند. حتی در صورت خرابی نیز تا لحظه بحرانی شدن تحمل بالایی از خود نشان می‌دهند از این رو درصورت بازدید مداوم و منظم در صورت ترک برداشتن یا پاره شدن می‌توان به سرعت برای تعویض آنها اقدام کرد.
برای تست سلامت دسته موتورها در خودروهای دنده دستی باید یک نفر خودرو را در ترمز دستی قفل کرده سپس در دنده ۱ و دنده عقب (به منظور وارد آوردن فشار در جهات مختلف) نیم کلاچ کند و نفر دوم بصورت همزمان رفتار و میزان له شدگی لاستیک دسته موتور یا بازی جک دسته موتورهای روغنی و بادی را بررسی کند. این کار در خودور‌های اتوماتیک با جابه جا کردن کیربکس بین دنده ۱ و عقب انجام می‌گیرد.
توجه داشته باشید هرگونه بریدگی و ترک هرچند کوچک بر روی دسته موتورهای لاستیکی به معنای سر آمدن موعد تعویض آنها است و پیش از ان که این مشل به معضل زمین گیر شدن شما بی انجامد نسبت به تعویض آنها اقدام کنید.
راه های پیشگیری از آسیب دیدگی دسته موتور
بهترین راه برای پیشگیری از آسیب دیدگی بررسی های گاه به گاه است. پیشنهاد می کنیم هر زمان که برای تعویض روغن خودرو اقدام می کنید سلامت دسته موتورها را هم بررسی کنید. نکته مهم در این بحث بررسی های همیشگی و منظم است تا در صورت بروز مشکل به زودی از آن آگاه شوید.
البته اگر بررسی منظم را تابحال انجام نمی داده اید نگران نباشید. دسته موتور معمولا دارای مقاومت مناسبی است و خیلی سریع به پولوس ها آسیب نمی زند. برای تست سلامت دسته موتورها نیز در تعمیرگاه باید یک نفر ترمز دستی را نگه داشته و همزمان با دنده یک نیم کلاچ کند. نفر دوم وضعیت له شدگی لاستیک ها و بازی ماشین در زیر خودرو را کنترل می‌کند که در صورت وجود مشکل به راحتی و به وضوح قابل مشاهده خواهد بود.
دیدگاه خود را بنویسید